miércoles, 28 de enero de 2015

Cuento quechua traducido

                    ¿Maypiraq mamay kachkan?
                     ¿Dónde estará mi madre?

Ischu ukupis huk yutu uqllasqa. Chay yutus nisqa: "Trigo maskakuq risaq", nispa.
Chaysi uqllasqanmanta trigo maskakuq risqa. Kunallanmi kutiramusaq nispansi, chay yutu risqa.
Qichpachallantas risqa trigo maskakuq, hinaspas manaña uqllasqañachu.
Dicen que dentro de la paja una perdiz empollaba. Dice que esa perdiz decía: "Voy en busca de trigo". Asi dice que de lo qu empollaba se fue en busca de trigo. Regreso pronto diciendo esa perdíz se fue. Dice que se fue muy cerca en busca de trigo, y asi ya no empollaba.

Mana maman uqallachkaptinsi huk yutucha tuqyaramusqa. Chay yutuchas qawasqa waqtankunata, hinaspas mana rikusqachu mamanta. Chay tuqyaramuq yutuchas sunqunta tapukusqa: ¿Maypitaq mamay kachkan?, nispa. Manas mayqin waqtapipas kasqachu, hinaspas chay yutucha nisqa: Risaqyá mamay maskaq, nispa.
Cuando la madre no estaba empollando un polluelo salio del cascaron. Esa pequeña perdíz veía a su alrededor y asi dice que no halló a su madre. Dice que ese polluelo que salio se pregunto: ¿Dónde está mi madre? diciendo. Dice que no estaba por ningín lado, dice que entonces se dijo: Iré en busca d emi madre, diciendo.

Yutuchas maman maskaq risqa. Manas yachakusqachu imayna kasqanta, mana maman uqllachkaptinsi tuqyaramusqa. Waqtanpi maman kasqanta manas rikusqachu yutuchaqa.
Mamanta maskachkaspas llamawan tuparusqa. ¿Qamchu mamay kanki?, nispas yutucha llamata tapusqa. Llamaqa qawayllas qawasqa, manas imatapas nisqachu.
Yutuchaqa sunqunta nikusqa: Llamaqa manam mamaychu kasqa, nispa.
Dice que el polluelo se fué en busca de su madre. Dice que no sabía como era, había nacido sin que lo estuviera empollando. dice que no sabia quien estaba a su lado. Dice que cuando estaba buscando a su madre se encontró con una llama. ¿Eres mi madre? diciendo le preguntó a la llama. La llama dice que solo le miró sin decirle nada. El polluelo se dijo a si mismo la llama no es mi madre.

Hinaspas yutuchaqa tukuy niqman pawaykachasqa mamanta maskaspa. Manasá yachasqachu maman imayna kasqanta.
Chaynallas mamanta yutucha maskasqa, hinaspas tarukawan tuparusqa: Paytapas tapusqa: ¿Qamchu mamay kanki?, nispa.
¿Imaynataq ñuqa qampa mamaykiqa kayman?, nisqa chay tarukaqa. Ñuqaqa tarukam kani, nispa. Chaynata yutuchaman niptinsi, hinalla purisqa. Yutuchaqa sunqunpi nikusqa: Llamaqa manam mamaychu kasqa, tarukapas manataqmi mamaychu kasqa, nispa.
 Dice que entonces la pequeña perdíz fue de un lugar a otro en busca de su mama. No sabia dice como era su madre. Asi andaba buscando a su madre, luego dice que se encontróncon un ciervo. Dice que tambien le pregunto si era su madre, diciendo.
¿Como yo voy a ser tu madre? dice que le dijo el ciervo. Yo soy un ciervo le dijo. Cuando le dijo eso al polluelo, se fue. El polluelo dentro de si mismo dijo: La llama no habia sido mi madre, tampoco el ciervo.


Chaymantas yutucha sunqunta tapukusqa: ¿Maypiraq kachkan? ¿Maypiraq mamay kachkanman?, nispa. Hinaspas wikuñawan tuparusqa. Yutucha tapusqa: ¿Qamchu mamay kanki?, nispa wikuñata. Ñuqaqa manam mamaykichu kani, ñuqaqa wikuñam kani, nispansi wikuñaqa nisqa.
Dice que luego el polluelo se pregunto: ¿Donde estará? ¿Donde podría estar mi madre? diciendo. Dice que luego se encontro con una vicuña. La pequeña perdíz le preguntoa la vicuña: ¿eres mi madre?. Yo no soy tu madre, diciendo le respondió.

Hinaspas chay yutuchaqa hinalla purisqa. Llamaqa manam mamaychu kasqa, tarukapas manataqmi mamaychu kasqa, wikuñapas manataqmi mamaychu, nispa nikusqa. ¿Ñuqapa mamay kanmachu karqa?, nispansi sunqunta tapukusqa.
Arí, kanmi mamayqa, nispansi nikusqa. Sumaqtam yachani mamayuq kasqayta. Imaynapas tarisaqmi, tarisaqmi, nispa.
Kunanqa yutuchaqa manas puriyllañachu purisqa, aswansi kallpayllaña risqa.
Dice que asi el polluelo andaba. La llama no había sido mi madre, tampoco el ciervo, tampoco la vicuña se decía a si mismo. ¿Tendré mamá? diciendo se preguntó a si mismo.
Sí, tengo mamá dice que se respondío. Sé muy bie´n que tengo mamá. Como seá la hallaré, la hallaré se dijo.

Dice que ahora la pequeña perdíz ya no solo caminaba en la busqueda sino corría.

Hinaspansi huk atuqta rikurusqa. ¿Mamaychu wak kanman?, nispa  sunqunta tapukusqa. Yutuchaqa manas sayasqachu tapukunanpaq. Aswansi kallpaspa nikusqa: Manañamyá mamayta tariniñachu, nispa.
Atuqqa manam mamaychu kasqa, nispa. Manas mayniqpipas mamanta tarisqachu. Yutucha manañas kallpasqañachu aswansi sayaykusqa, hinaspansi hawanta qawaykusqa, chaypis huk kunturta rikurusqa.
Dice que asi vio a un zorro. ¿Aquella será mi mamá? diciendo se preguntó. Dice que el polluelo no pará hasta preguntar. Por el contrario se dijo a si mismo: Ya no hallaré a mi madre, diciendo.
El zorro no había sido mi madre se dijo. Dice que en ningún lugar hallaba a su madre. Dice que el polluelo ya no corría y se detuvo y dice que entonces miró hacia arriba y ahi vió a un cóndor.


Waqaya, wak hanaypi mamay kachkasqa, nispas nikusqa yutucha. Qawaspansi qayasqa: mamáy, mamáy, mamáy nispa. Ichaqa manas kuturqa sayasqachu. Hinaspansi sunqunpi chay yutacha nikusqa: kay kunturpas atuq hinam manam mamaychu kasqa, nispa.
Chaymantas aswan hawanta qawaptin, rikurusqa avionta. Chaysi nisqa: Waqaya mamayqa wak hanaypiraq kachkasqa, nispa. Chaytas qawaspa qayakusqa: mamáy, kaypim ñuqaqa kachkani, nispa.
Allá está, allá arriba esta mi madre se dijo a si mismo. Viendolo la llamó: mamá,  mamá, mamá diciendo. Pero dice que el cóndor no se detuvo. Dice que se dijo nuevamente a si mismo: este cóndor como el zorro no habian sido mi madre.
Dice que luego cuando miró hacia arriba vió un avión. Dice que cuando lo vió dijo: mamá aqui estoy yo, diciendo.


Ichaqa avionpas manas sayasqachu. Chaysi yutuchaqa sunqunpi nikusqa: manam kunturpas, avionpas uyarimuwanchu mana  mamay kaspam, nispa. Hina chaypis yutuchaqa rikurusqa hatun carrota.
¡Kayqaya kunanqa tariruniña mamayta!, nispas nisqa. ¡Waqaya wakpi mamayqa kachkasqa! nispas nisqa.
Chay carromansi kallpaykuspa, siqarusqa. Chaysi carroman siqaruspa, qayakusqa: mamáy, mamáy, mamáy nispa chay hatun carrota.
Pero el avión tampoco se detuvo. Dice que el polluelo se dijo: el condor, el avión tampoco me escuchan porque no son mi madre. Dice que ahi mismo la pequeña perdíz vió a un carro grande.
¡Al fín encontré a mi madre! dice que dijo. ¿Ya ves alla habia estado mi madre!
Dice que corriendo se subió al carro. Subiendo al carro empezó a llamar: mamá, mamá, mamá diciendo llamó al carro grande.


Hinaspansi yutucha carropa qaparisqanta uyariruspan, tapukusqa: ¿Imá? manam qamqa mamaychu kasqanki, nispa kutichikusqa.
Yutuchaqa carro hawanpi nikusqa, ¿imamantaq siqaramuni? Uraykusaqmi kaymanta, nispansi qayakun, ¡sayaykuy! uraykuytam munani, nispa.
Ichaqa mana uyarispas, qaparistin carroqa risqa. Yutuchapas hinallas hawanpi risqa.
Dice que alli el polluelo escuchó al ruido del carro: ¿Qué? tú no habías sido mi madre, diciendo se respondio.
Dice que encima del carro el polluelo se pregunto: ¿A qué he subido?. Voy a bajar de aqui diciendo empezo a llamar, ¡Detente! quiero bajar diciendo dice que gritaba.
Pero el carro sin escucharlo, haciendo ruido se fue. Dice que la pequeña perdíz sobre el carro iba.


¿imayná? ¿maytaraq kay qapariq apawachkan? ¿imapaqtaq siqaramurani? Uraykuytam munani, nispas yutuchaqa qayakusqa. ichaqa manas hatun carroqa uyarisqachu, aswansi qaparispa yutuchataqa aparun.
Chaymantas chay hatun carroqa manaña qaparisqachu, sayarusqa, yutuchapas sayarusqas. Chaysi yutuchaqa tapukusqa:¿maypitaq kachkani? wasiytam riyta munani, mamaypatam riyta munani, nispa.
¿Cómo? ¿a dónde me lleva este ruidoso? ¿Para qué he subido? Quiero bajar, diciendo el polluelo llamaba. Dice que el carro grande no lo escuchaba, dice que empezó a hacer más bulla y se lo llevó. Dice que luego el carro grande ya no hacía ruido y se detuvo. Dice que ahi el polluelo se preguntó ¿Dónde estoy? quiero ir a mi nido, quiero ir donde mi madre, diciendo.

Chaynata nispansi carropa hawanmanta uraykusqa, rikuq rikuqllaña. Hinaspas rikurusqa wakin yutuchakunata tuqyasqataña mamantawan. Chaysi yutuchapa maman rikuruspataq nisqa: Kayqaya kaypiña kachkasqanki. ¿maytataq rirqanki? llakikurqanim qanmanta, nispa.
mamay kayqaya tariruykiña, nispas chay yutuchaqa kusikusqa.
Dice que diciendo así bajó del carro como quien lo vé. Y dice que ahi vio al resto de los polluelos que habia salido de los huevos y también a su mamá. Y dice que también cuando la madre lo vió dijo: Al fin aqui estas. ¿A dónde fuiste? estuve triste por tí le dijo y el polluelo tambien le dijo a su madre: al fin te encontré diciendo dice que se alegró.
Tuqyaramuspaymi mana qamta rikurqaykichu, hinaspaymi masqaniyki rirqani, nispas yutucha nisqa. Qamqa manam llama hinachu kasqanki, tupasqay taruka hinachu, wikuña hinachu, nispas nisqa. Kunturpas, avionwan kuska hanayninta pawaspanku manam uyariwarachu nispas nisqa yutuchaqa.
Cuando salí del huevo no te encontré, entonces fuí a buscarte diciendo dijo el polluelo. Tú no habías sido como como el ciervo, como la vicuña, diciendo le dijo. El condor junto al avión  volando alto no me escucharon, le dijo a su madre.

martes, 27 de enero de 2015

Verbos en quechua, nuevo


CASTELLANO QUECHUA QUECHUA CASTELLANO
abrazar, empollar uqllay achikyay amanecer
abrir kichay akuy chacchar coca
aburrir amiy allay escarbar
acabar tukuy allichakuy arreglarse
acercarse asuykuy allichay arreglar
adelantar ñawpay alliyachiy, hampiy curar
adormecer susunkay allwiy urdir
agarrar hapiy amiy aburrir
agarrarse kumuy apachiy hacer llevar
agujerear uchkuy apamuy traer
alcanzar aypay apay llevar
alegrarse kusikuy aqtuy arrojar de la boca
alumbrar kanchiy arwikuy enroscarse
amanecer achikyay asiy reír
amarrar watay aspiy aporcar
amputar wituy astay trasladar
antojarse munapakuy asuykuy acercarse
anudar kipuy atiy poder
apagar con agua tasnuy awqanakuy pelear
aparecer rikuriy aypay alcanzar
aplaudir taqllay aysay arrastrar
aporcar aspiy aywiy lavar (no absorv.)
apretar matiy challay rociar
apretar con la mano hapiy chapuy mezclar, amasar
apretujarse ñitinakuy chaqchuy rociar con agua 
apurar utqay chaqruy mezclar
arar yapuy chaskiy recibir
arder, quemar rupay. rawray chaway ordeñar
arrancar sikiy chayachiy hacer llegar
arrastrar aysay chillpiy astillar, hacer tiras
arrear, seguir qatiy chimlliy pestañar
arreglar allichay chimpay pasar de orilla
arreglarse allichakuy chinkay perderse
arrimar qimiy chiqichiy dispersar
arrodillarse qunquriy chiqniy odiar
arrojar wikapay chirichiy enfriar
arrojar de la boca aqtuy chitqay rajar, fraccionar
arrugar sipuy chulluchiy remojar
asar en brasa kusay chumpikuy fajarse
ascender siqay chunqay succionar
astillar, hacer tiras chillpiy churakuy ponerse
asustarse manchakuy churay poner
atajar harkay chutiy desollar
atizar el fuego waykuy hachiy estornudar
atorarse iqipay hallmay remover la tierra
aumentar, agregar yapay hamuy venir
aumentar, reproducir miray hapiy agarrar
avergonzarse pinqakuy hapiy apretar con la mano
averiguar, visitar watukuy harkay atajar
avisar willay hatariy levantarse
ayudar yanapay haytay patear
ayudarse yanapakuy hichay vaciar, echar
ayunar sasiy humpiy sudar
bailar tusuy huntay, winay llenar
bajar uraykuy huñunakuy juntarse
barrer pichay huñuy unir, recoger
beber upyay iñichiy hacer creer
besar muchay iqipay atorarse
botar, arrojar wischuy, qarquy ismuchiy hacer podrir
buscar maskay ismuy podrir
caer wichiy, urmay ispay orinar
calentar quñichiy kachariy soltar
calentarse quñikuy kachay mandar, ordenar
callar upallay kamiy insultar
cantar takiy kanchiy alumbrar
cargar a la espalda qipiy kaniy morder
cebar, engordar wirayachiy katkatay temblar
cernir suysuy kawsariy resucitar
cerrar wichqay kay ser, estar, haber
chacchar coca akuy kichay abrir
chupar suquy kipuy anudar
cocinar yanuy, waykuy kiriy herir
colgar warkuy kirpay tapar la olla
comer mikuy kuchpay revolcar
competir llallinakuy, atipanakuy kuchuy, quruy, rutuy cortar
conocer riqsiy kumuy agarrarse
consentir, aceptar uyay kusay asar en brasa
consultarse rimanakuy kusichiy hacer alegrar
contar, contable yupay kusikuy alegrarse
cornear waqray kutay, ñutuy moler
cortar kuchuy, quruy, rutuy kutichiy devolver
crecer wiñay kutimuy regresar de
criar uyway kutipakuy replicar
culpar tumpay kutipay rehacer
curar alliyachiy, hampiy kutiy regresar a
dar quy kutiy volver
dar de comer mikuchiy kutuy roer
dar fruto ruruy kuyay querer
dar papirotes tinkay kuyuchiy mover
dar puñetes saqmay llallinakuy, atipanakuy competir
dar vuelta muyuy llamkay trabajar
decir niy llampuchay suavizar
degollar nakay llaqllay labrar la madera
delirar muspay llaqway lamer
desatar paskay llikiy romper
descansar samay lluchkay, mitkay tropezar
desear munay llullakuy mentir
desfallecer pisipay llunkuy lamer el plato
deshojar el maíz tipiy lluqsiy salir
desmenuzar tisay machay embriagarse
desmoronar taqmay malliy probar
desollar chutiy manchachiy hacer asustar
desperdiciar usuy manchakuy asustarse
despertar rikchay mañakuy pedir
devolver kutichiy mañay pedir
dispersar chiqichiy marqay tener en los brazos
dormir puñuy maskay buscar
embriagarse machay mastay extender
empujar tanqay matiy apretar
empujarse tanqanakuy michiy pastar
encender rupachiy mikuchiy dar de comer
encender, prender ratachiy mikuy comer
encontrar tariy millpuy tragar
encontrarse tinkuy, tupay miray aumentar, reproducir
endulzar miskichiy miskichiy endulzar
enfermar unquy muchay besar
enflaquecer tulluyay munapakuy antojarse
enfriar chirichiy munay desear
engendrar yumay muskiy oler
engordar wirayay muspay delirar
engrasar wirachay muyuy dar vuelta
enroscarse arwikuy nakay degollar
ensangrentar yawarchay niy decir
enseñar yachachiy ñakay maldecir
entrar yaykuy ñaqchakuy peinarse
envolver pintuy ñaqchay peinar
equivocarse pantay ñawpay adelantar
escarbar allay ñitinakuy apretujarse
escarmentar wanay ñitiy presionar
esconder pakay ñuñuy mamar
esconderse pakakuy pakakuy esconderse
escribir qillqay pakay esconder
esperar suyay pakiy quebrar
esputar, escupir tuqay pantay equivocarse
estornudar hachiy paskay desatar
expulsar qarquy pichay barrer
extender mastay pinqakuy avergonzarse
fajarse chumpikuy pintuy envolver
fatigarse pisipay pirqay levantar la pared
florecer sisay pisipay desfallecer
flotar tuytuy pisipay fatigarse
golpear takay puchkay hilar
gotear sutuy puchuy sobrar
gritar qapariy pukllay jugar
guardar waqaychay punkiy hinchar
hacer ruray, ruway puñuchiy hacer dormir
hacer acto sexual yuquy, satiy puñuy dormir
hacer alegrar kusichiy puquy madurar
hacer asustar manchachiy qapariy gritar
hacer creer iñichiy qaquy refregar
hacer descansar samachiy qarpay, parquy regar
hacer dormir puñuchiy qarquy expulsar
hacer hueco tuquy qatay techar
hacer llamar qayachiy qatiy arrear, seguir
hacer llegar chayachiy qaway mirar
hacer llevar apachiy qaway mirar
hacer morir wañuchiy qayachiy hacer llamar
hacer podrir ismuchiy qayay llamar
hacer recordar yuyachiy qaywiy mover el líquido
hacer sentar tiyachiy qichuy quitar
herir kiriy qillqay escribir
hervir timpuy qimiy arrimar
hilar puchkay qimpiy remangar
hinchar punkiy qipiy cargar a la espalda
hospedar samachiy qispichiy liberar
humear qusñichiy qiwiy torcer
insultar kamiy qumpuy sahumar
ir riy qunquriy arrodillarse
irse ripuy quñichiy calentar
jugar pukllay quñikuy calentarse
juntarse huñunakuy quruy mutilar
labrar la madera llaqllay qusñichiy humear
lamer llaqway quy dar
lamer el plato llunkuy rakiy separar, repartir
latiguear waqtay rantikuy vender
lavar (absorv.) taqsay rantiy trocar, comprar
lavar (no absorv.) aywiy ratachiy encender, prender
levantar uqariy rikchay despertar
levantar la pared pirqay rikuriy aparecer
levantarse hatariy rikuy ver
liberar qispichiy rimanakuy consultarse
llamar qayay ripuy irse
llenar huntay, winay riqsiy conocer
llevar apay riy ir
llorar waqay rupachiy encender
madurar puquy rupay. rawray arder, quemar
maldecir ñakay ruray, ruway hacer
mamar ñuñuy ruruy dar fruto
mandar, ordenar kachay saksay saciarse
matar sipiy samachiy hacer descansar
medir tupuy samachiy hospedar
mentir llullakuy samay descansar
mezclar chaqruy saminchay premiar
mezclar, amasar chapuy saqmay dar puñetes
mirar qaway saqtay tumbar
mirar qaway saruy pisar
moler kutay, ñutuy sasachakuy sufrir
morder kaniy sasiy ayunar
mover kuyuchiy sayay pararse
mover el líquido qaywiy sikiy arrancar
mutilar quruy simpay trenzar
obedecer uyay sipiy matar
odiar chiqniy sipuy arrugar
oír uyariy siqay ascender
oler muskiy siqay, wichay subir
ordeñar chaway sirkay sangrar
orinar ispay sisay florecer
oscurecer tutayay suquy chupar
pararse sayay susunkay adormecer
parir wachay sutuy gotear
pasar de orilla chimpay suway robar
pastar michiy suyay esperar
patear haytay suysuy cernir
pedir mañakuy takay golpear
pedir mañay takiy cantar
pegar entre varios waykay tanqanakuy empujarse
peinar ñaqchay tanqay empujar
peinarse ñaqchakuy tapuy preguntar
pelear awqanakuy taqllay aplaudir
pensar yuyaymanay taqmay desmoronar
perderse chinkay taqsay lavar (absorv.)
pestañar chimlliy taqtiyay zapatear
pisar saruy taqwiy rebuscar
poder atiy tariy encontrar
podrir ismuy tarpuy sembrar
poner churay tasnuy apagar con agua
ponerse churakuy taspiy sacudir
preguntar tapuy tikray voltear
premiar saminchay timpuy hervir
prender en pecho tipay tinkay dar papirotes
presionar ñitiy tinkuy, tupay encontrarse
probar malliy tipay prender en pecho
quebrar pakiy tipiy deshojar el maíz
querer kuyay tisay desmenuzar
quitar qichuy tiyachiy hacer sentar
rajar, fraccionar chitqay tukuy acabar
rebuscar taqwiy tullpuy teñir
recibir chaskiy tulluyay enflaquecer
recordar yuyay tumpay culpar
refregar qaquy tupuy medir
regar qarpay, parquy tuqay esputar, escupir
regresar a kutiy tuquy hacer hueco
regresar de kutimuy tuqyay reventar
rehacer kutipay tusuy bailar
reír asiy tutayay oscurecer
remangar qimpiy tuytuy flotar
remendar yachapayay uchkuy agujerear
remojar chulluchiy uhuy toser
remover la tierra hallmay unayay retrasarse
replicar kutipakuy unayay tardar
resucitar kawsariy unquy enfermar
retrasarse unayay upallay callar
reventar tuqyay upayay volverse sordo
revolcar kuchpay upyay beber
robar suway uqariy levantar
rociar challay uqllay abrazar, empollar
rociar con agua  chaqchuy uraykuy bajar
roer kutuy urquy sacar
romper llikiy usuy desperdiciar
saber yachay utqay apurar
sacar urquy uyariy oír
saciarse saksay uyay consentir, aceptar
sacudir taspiy uyay obedecer
sahumar qumpuy uyway criar
salir lluqsiy wachay parir
sangrar sirkay wanay escarmentar
seguir qatiy wañuchiy hacer morir
sembrar tarpuy waqanayay sollozar
separar, repartir rakiy waqay llorar
ser, estar, haber kay waqaychay guardar
sobrar puchuy waqray cornear
sollozar waqanayay waqtay latiguear
soltar kachariy warkuy colgar
suavizar llampuchay watay amarrar
subir siqay, wichay watukuy averiguar, visitar
succionar chunqay waykay pegar entre varios
sudar humpiy waykuy atizar el fuego
sufrir sasachakuy wichiy, urmay caer
tapar la olla kirpay wichqay cerrar
tardar unayay wikapay arrojar
techar qatay willay avisar
temblar katkatay wiñay crecer
tener en los brazos marqay wirachay engrasar
tener sed  yakunayay wirayachiy cebar, engordar
teñir tullpuy wirayay engordar
torcer qiwiy wischuy, qarquy botar, arrojar
toser uhuy wituy amputar
trabajar llamkay yachachiy enseñar
traer apamuy yachapayay remendar
tragar millpuy yachay saber
trasladar astay yakunayay tener sed 
trenzar simpay yanapakuy ayudarse
trocar, comprar rantiy yanapay ayudar
tropezar lluchkay, mitkay yanuy, waykuy cocinar
tumbar saqtay yapay aumentar, agregar
unir, recoger huñuy yapuy arar
urdir allwiy yawarchay ensangrentar
vaciar, echar qallay yaykuy entrar
vanagloriarse yupaychakuy  yumay engendrar
vender rantikuy yupay contar, contable
venir hamuy yupaychakuy  vanagloriarse
ver rikuy yuquy, satiy hacer acto sexual
voltear tikray yuyachiy hacer recordar
volver kutiy yuyay recordar
volverse sordo upayay yuyaymanay pensar
zapatear taqtiyay